تربیت؛ کلید بالندگی جامعه
تربیت؛ کلید بالندگی جامعه پیشرفت‌هایی که مدیون تربیت شماست؛ اگر بگوییم که عمده رفتارهای افراد یک جامعه، ریشه در خانواده آن‌ها دارد، حرف گزافی نگفته‌ایم و بدون تردید، موردپذیرش همه است.
شالوده یک اجتماع سالم، با آموزش و تربیت درست شکل می‌گیرد و بالندگی و پویایی چنین جامعه‌ای در پیشرفت آن تاثیرگذار و نقش والدین در این زمینه بسیار اساسی، مهم و ریشه‌دار است.
با توجه به اینکه قرآن کریم در برخی آیات از فرزندان با عنوان‌هایی مانند: نور چشم، زینت زندگی، وسیله آزمایش بشر و... یاد کرده است و بنابر تعابیر زیبایی که پیامبر‌اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) فرموده‌اند، فرزند در نگاه اسلامی از جایگاه والایی برخوردار است که اگر والدین این حقیقت را درک کنند، نسبت به آن اهتمام ویژه‌ای خواهند داشت.
بر اساس این دو نکته، شاید بتوان ادعا کرد که خانواده به‌منزله اولین مدرسه تربیت کودک است و ایجاد موقعیت لازم در این محیط، بر‌عهده پدر و مادر است و مهم‌ترین وظیفه آنان، شناخت کودکان و درک تحلیل حالت‌ها و رفتارهای آنان، به‌‌ویژه رعایت صبر، بردباری و خویشتن‌داری در برخورد با آنان است.
تربیت خوب، استعداد‌پرور است
حجت‌الاسلام نوروزی، کارشناس دینی و مشاور کودک، در این زمینه به تعریف تربیت می‌پردازد و می‌گوید: تربیت به‌معنای فراهم‌کردن زمینه‌ها و عوامل ضروری به‌منظور شکوفا‌شدن استعدادهای فرد برای رشد مطلوب و بهترین روش برای تامین نیازهای انسانی است؛ اما وظیفه والدین در این زمینه بسیار مهم است و به همین سبب، دین اسلام آموزه‌هایی را بیان داشته است.
حجت‌الاسلام نوروزی، با بیان اینکه نمی‌توان فقط تامین غذا، پوشاک و سرگرمی را در شکوفا‌شدن استعدادها و تربیت انسانی مفید، برای جامعه کافی دانست، ابراز می‌دارد: انتخاب همسر، روابط والدین، دوران بارداری، زمان‌های مختلف تولد تا جوانی و...، از وظایف کلی پدر و مادر است که باید به آن توجه شود.
این مشاور و کارشناس حوزه کودک یادآور می‌شود: تربیت صحیح فرزند برای پدر و مادر نوعی «باقیات‌الصالحات» است که چراغ آن هرگز خاموش نمی‌شود.
مسئولیتی خداپسندانه
پیامبر اسلام(ص) در روایتی می‌فرمایند: خدا لعنت کند پدر و مادری را که موجب عاق‌شدن فرزند خود شوند یا در روایتی دیگر اشاره می‌کنند: چنان‌که فرزند ممکن است عاق والدین شود، پدر و مادر نیز ممکن است عاق فرزندان شوند.
همچنین، امام سجاد(ع) درباره حق فرزند نسبت به پدرومادر، می‌فرمایند: حق فرزندت این است که بدانی وجود او از توست و خوبی‌ها و بدی‌های او در این دنیا وابسته به توست. بدانی که در حکومت پدری و سرپرستی او مسئول و موظف هستی که فرزندت را با آداب و اخلاق پسندیده، پرورش دهی و او را به‌سوی خداوند بزرگ، راهنمایی کنی و در اطاعت و بندگی پروردگار، یاری‌اش نمایی.
حجت‌الاسلام نوروزی در این‌باره با بیان اینکه پرورش صحیح فرزندان، وظیفه‌ای مقدس است و امامان معصوم(ع) نسبت به تربیت و پرورش اخلاقی و دینی کودک تاکید دارند و آن را از وظیفه‌های مذهبی و دارای پاداش و ثواب می‌دانند، خاطرنشان می‌کند: امام چهارم شیعیان در بخشی از دعاهای خود درباره تربیت فرزند از خداوند می‌خواهند که ایشان را یاری کند. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت و سنگینی مسئولیت پدرومادر است.
بدانیم که مسئولیم
والدینی که بدانند چه مسئولیت‌هایی درقبال تربیت و آموزش فرزندان خود دارند و نیازهای کودک در دوران پیش از تولد را بشناسند و بدانند که مادر باردار چگونه باید زندگی متناسب با بارداری را فراهم آورد و نیازهای کودکان در سنین مختلف رشد چیست، در تربیت کودکشان موفق‌تر خواهند بود.
این کارشناس به روایتی از امام کاظم(ع) اشاره می‌کند که می‌فرمایند: مردی دست فرزندش را گرفته و به حضور پیامبر(ص) رسید و عرض کرد: ای پیامبر خدا! حق این فرزند بر من چیست؟ پیامبر فرمودند: نامی نیک برای او انتخاب کنی، تربیتش نیکو گردانی و او را درجایگاه خوبی قرار دهی.
وی با اشاره به اهمیت مطالعه و آگاهی درباره مسئولیت‌های خود در تربیت کودکان، یادآور می شود: امام سجاد(ع) درباره حق فرزند نسبت به پدر و مادر می‌فرمایند: «و اما حق فرزندت بر تو این است که بدانی وجود او از توست و اعمال نیک و بد او در این دنیا وابسته به توست. تو در برابر خوب تربیت‌کردن و راهنمایی‌کردن او به سوی پروردگارت و اطاعت وی مسئول هستی؛ پس عمل تو درباره او، همانند عمل کسی باشد که می‌داند در نیکی‌کردن به او، پاداشی و در کوتاهی درقبال او، کیفر (و عذاب) می‌بیند.»
حجت‌الاسلام نوروزی، می‌گوید: یکی از مهم‌ترین دستورها آشنایی فرزندان با دین و احکام آن است و والدین در این زمینه مسئولیت سنگینی دارند که باید وظیفه آشنایی آن‌ها با واجبات، محرمات و... را با صبر و شکیبایی انجام دهند.
سه دوره تربیتی
خوشبختانه در روایات و آموزه‌های دینی، اهمیت توجه به مراحل رشد بیان شده است. کارشناس و مشاور دینی حوزه کورک، با اشاره به اینکه امامان معصوم(ع) دوران تربیت کودک را به سه دوره هفت‌ساله تقسیم کرده‌اند، ابراز می‌دارد: امام‌صادق(ع) می‌فرمایند: بگذار فرزند تا هفت‌سالگی بازی کند و در هفت‌سال دوم او را پرورش و تادیب‌کن و در هفت‌سال سوم بیشتر مواظبش باش؛ اگر اصلاح و رستگار شد، چه بهتر؛ وگرنه پس از آن فایده چندانی ندارد. همچنین، پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرمایند: فرزند هفت‌سال سروَر، هفت‌سال فرمان‌بردار و هفت‌سال وزیر است. وی می‌افزاید: بنابر این آموزه‌های دینی، وظیفه والدین در سه دوره مهم زندگی کودکشان بسیار مهم است و اگر به این نکته‌ها توجه نشود، هم وظیفه خود را نشناخته و به آن عمل نکرده‌اند و هم باید درقبال کارها و رفتارهای زشت فرزندشان در اجتماع، پاسخ‌گو باشند.
«از محبت خارها گل می‌شود»
بهتر است این‌گونه بگوییم که «با محبت هرچه خواهی می‌شود». بدون تردید محبت و مهربانی با شخص، کلیدی‌ترین کار برای رسیدن به هدف است و چه بهتر که پدر و مادر از این شاه‌کلید برای تربیت و آموزش دلبندان خود بهره ببرند.
وی با اشاره به حدیثی از امام‌علی(ع) که می‌فرمایند: بهترین ارثی که پدران برای فرزندان به جای می‌گذارند، ادب است، در این زمینه توضیح می‌دهد: این مطلب که کودک تا هفت‌سالگی به محبت نیاز دارد، به این معنا نیست که بعد از این دوران به محبت نیاز ندارد؛ بلکه محبت، ضامن رسیدن به هدف است و در تربیت فرزندان نتیجه بسیار خوبی خواهد داشت. البته باید تا هفت‌سالگی کودک، محبت را بیشتر نثار او کرد؛ زیرا او در این دوران معنای تشویق را به‌خوبی درک نمی‌کند؛ اما ابراز علاقه و محبت را به‌خوبی می‌فهمد و ارتباط با والدینش در جان او می‌نشیند.
وی با بیان اینکه بعد از این مدت وظیفه تشویق و تنبیه فرزندان بر دوش پدر و مادر است، می‌افزاید: از این دوران به بعد که کودک وارد عرصه اجتماع می‌شود و در جمع دوستان و همسالان خود با فرهنگ‌ها، اخلاق‌ها و خلق‌و‌خوهای گوناگون مواجه می‌شود که والدین باید به رفتارهای او حساس بوده و متوجه کارهایش باشند. البته اسلام تربیت و ادب‌آموزی به فرزند را بر تنبیه او مقدم دانسته است؛ زیرا راه درست زندگی و آموزش چگونگی رفتار در خانواده و جامعه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار
است.
حجت‌الاسلام نوروزی، خاطر نشان می‌کند: طبق آموزه‌های دینی، پدرومادر باید راه درست زندگی را به فرزندان آموزش دهند و اگر از این مسیر منحرف شوند، می‌بایست نسبت به زشتی کارش تذکر و هشدار دهند و اگر متوجه کار زشتش نشود، تنبیه، آخرین راه محسوب می‌شود؛ البته نباید تنبیه فقط بدنی باشد و از آن مهم‌تر اینکه نباید صدمه‌ای به او برسد.
این مشاور دینی حوزه کودک با بیان اینکه پدر و مادر نباید نسبت‌های تحقیرآمیزی به فرزندانشان بدهند یا با اهانت و بی‌احترامی برخورد کنند؛ زیرا این کار مانع رشد معنوی و تکامل او می‌شود. بنابراین، والدینی که با مهربانی و محبت، شخصیت کودکان خود را حفظ می‌کنند، موجب رشد معنوی‌شان می‌شوند؛ در‌حالی‌که اگر با خشنونت رفتار کنند، محیط خانواده با ترس و وحشت همراه خواهد شد و در‌نتیجه استعدادهای آنان رشد نمی‌کند و احساس ضعف و حقارت خواهند کرد.
وی می‌افزاید: تمام انسان‌ها خود را دوست دارند و برای حفظ حرمت خویش اهمیت قائل هستند و از بی‌حرمتی به خود، احساس بدی دارند. کودکان و نوجوانان نیز براساس غریزه دوستی ذات، بسیار علاقه‌مندند که از طرف دیگران تحسین و تشویق شوند.
بر همین اساس اگر کودکان از بزرگ‌ترها بی‌احترامی ببینند یا مربیان کارهای هرچند کوچک، ولی ارزشمند آنان را تحسین نکنند یا تحقیر و تمسخر کنند، کار تربیت، اثر معکوسی داشته و رهنمودهایشان کاربرد آموزشی نخواهد داشت.
روح هم مثل جسم مهم است
این کارشناس و مشاور دینی حوزه کودک در پایان تاکید می‌کند: اگر والدین همان‌قدر که به شکستگی دست‌و‌پا یا ناراحتی چشم و گوش فرزند خود اهمیت می‌دهند و برای درمان آن سرمایه‌گذاری می‌کنند، برای تربیت روحی و اخلاقی او سرمایه‌گذاری کنند تا از دروغ‌گویی، بی‌ادبی و بی‌علاقگی به مذهب و دیگر بیماری‌های روحی و روانی فرزندشان رنج نبرند، در سطح والایی از اخلاق و تربیت قرار می‌گیرد؛ زیرا تاثیرپذیری کودک از والدین و مربیان بسیار
سریع است.
حمید محمدیان
