تشویق؛ بموقع و بجا
«تشویق؛ بموقع و بجا»؛ نکاتی ضروری که والدین باید برای انگیزه دادن به فرزندانشان بدانند.
ضربالمثل «چوب معلم گُله، هر کی نخوره...» را که یادتان هست؟ جمله معروفی که همیشه از پدر و مادرهایمان در برابر شکایت از تنبیههای معلم مدرسه میشنیدیم. شاید هم بیراه نبود و همین تئوری بود که از ما دکتر و مهندس یا دستکم کارمند ساخت.
اما حالا ورق کاملا برگشته است و نهتنها معلمها که پدر و مادرها هم دیگر اعتقادی به تنبیه ندارند و به انتقام گذشته، بیشتر به تشویق روی آوردهاند، تا آنجا که دربرابر بیمبالاتی و کمکاری فرزندانشان نیز برای آنکه آنها سرخورده نشوند، ترجیح میدهند از همان راهکار تشویقی استفاده کنند؛ تشویقهایی که مانند تنبیههای ما بیحدومرز خرج میشود و در بسیاری مواقع هم اثر عکس دارد.
چرا تشویق؟
این حرفها را نگفتیم که بگوییم تنبیه، راهکار بهتری از تشویق است و باید این نسلچهارمیها را هم مانند گذشتگان نواخت، بلکه فقط خواستیم یادآوری کنیم که تشویق هم مانند تنبیه، تعریف و کارکرد و اصولی ویژه خودش دارد و هرجایی نباید همینطوری خرجش کرد؛ اصولی که نادیده گرفتن آنها بهویژه از سوی والدین میتواند آثار تربیتی سوئی برجای بگذارد.
به طور معمول از تشویق زمانی استفاده میشود که بخواهیم رفتاری را تقویت کنیم یا تکرار آن را افزایش دهیم، از اینرو تشویق را محرک خوشایندی میدانیم که بعد از بروز یک رفتار مطلوب، باید درمورد فرد به کار برد. کارشناسان علومتربیتی، تشویق را «تأیید و حمایت از رفتارهای مثبت و تأکید بر اعمال درست» معنا میکنند؛ مقولهای که قدمتی به درازای تاریخ تعلیم و تربیت دارد و سبب تثبیت تمایلات و نیل به آمال در فرد میشود.امام حسن مجتبی(ع) وقتی میخواستند فرزندان و برادرزادگان خود را به علم ترغیب کنند، خطاب به آنها میفرمودند: «شما کودکان امروز اجتماع هستید و امید میرود در آینده بزرگان اجتماع باشید، پس در کسب علم و دانش بکوشید.»
تشویق انواع مختلفی دارد
بر اساس مدلهای تربیتی، میتوان برای تشویق چهار الگوی مختلف ترسیم کرد که پیروی از هرکدام، شما را به نتیجه متفاوتی در تربیت فرزند دانشآموزتان میرساند.
تشویق نسبی ثابت: در این مدل، نوع تشویق ثابت است و به فرزندمان میگوییم اگر پنج نمره ٢٠گرفتی، به تو جایزه میدهم.
تشویق نسبی متغیر: در این نوع تشویق تعداد نمرات را مشخص نمیکنیم و فقط به او میگوییم که اگر چند نمره٢٠ گرفتی، به تو جایزه میدهم.
تشویق فاصلهای ثابت: این مدل تشویقی براساس زمان صورت میگیرد؛ به طور مثال به فرزندمان میگوییم اگر درسهایت را بخوانی، هر هفته به تو جایزه میدهم.
تشویق فاصلهای متغیر: این مدل هم براساس زمان است با این تفاوت که در اینجا مدتزمان را مشخص نمیکنیم، بلکه میگوییم اگر درسهایت را بخوانی، هر چندوقت یکبار به تو جایزه میدهم.
بهترین نوع تشویق
گفتیم که انتخاب هر روش، نتیجه متفاوتی به همراه خواهد داشت، از اینرو کارشناسان اکیدا توصیه میکنند که تشویق نوع دوم یعنی «تشویق نسبی متغیر» را انتخاب کنید؛ چراکه از یکسو این نوع تشویق نسبی است و کودک شما از آن سوءاستفاده نمیکند و از سوی دیگر متغیر است و تغییر نوع و میزان آن، از واکسینه شدن کودک در برابر قدرت تشویق جلوگیری خواهد کرد.
نکته دیگر اینکه در تشویقهای نسبی، کودک میداند که این پاداش برای کدام کار یا کارهایش است ولی در تشویقهای فاصلهای به علت فاصله افتادن بین کار و پاداش، او متوجه کار مثبت خود نخواهد شد.
چگونه تشویق کنیم؟
اگر میخواهید تشویقهای شما کارکرد خودش را به عنوان یک ابزار محرک تربیتی و تقویتی از دست ندهد و در فرزندتان ایجاد انگیزه کند، فراموش نکنید که:
برای تشویق کردن، ابتدا باید ویژگیهای جسمی و روحی فرزندتان را درنظر بگیرید، سپس متناسب با آن او را تشویق کنید.
عمل و اخلاق نیک فرزندتان را تحسین کنید، نه خود او را؛ یعنی به او بفهمانید که او بدون کار نیکش برای شما ارزشی ندارد.
تشویق باید به دلیل کارهای ممتاز و ویژه فرزندتان باشد، پس سعی کنید که برای انجام کارهای نیک و ایجاد عادتهای پسندیده، او را تشویق کنید.
شدت تشویقتان را متناسب با رفتار فرزندتان درنظر بگیرید؛ گاه با یک لبخند و گاهی با یک هدیه.
تشویق را در حضور جمع انجام دهید تا فرزندتان احساس تعهد و مسئولیت در برابر کار و وظیفه کند.
تشویق را به گونهای انجام دهید که فرزندتان خودش را سزاوار آن بداند، نه اینکه وسیلهای برای دلخوش کردن لحظهای او باشد؛ چراکه وقتی او خودش را سزاوار تشویق نداند، از آن لذت نخواهد برد و به داوری شما بدبین خواهد شد.
از تشویق زیاد و مداوم بپرهیزید، زیرا جنبه رشوه دادن به خود میگیرد و باعث غرور و خودبینی هم در فرزندتان میشود.
دقت کنید که تشویق بیجا و بیش از حد میتواند تاثیر معکوس و گاه منفی در روحیه فرزندتان بگذارد. همچنین ایجاد وابستگی به عوامل تحریکی در تشویق مانند جایزه، پول و تحسینهای لفظی مکرر، سبب کند شدن محرکهای درونی، ایجاد توقعات تصنعی، مغرور شدن و احساس مهتری در او خواهد شد.
روزنامه شهرآرا - اميرمقدم