قدرت واژه‌ها و سن بچه‌ها
قدرت واژه‌ها و سن بچه‌ها این روزها والدین برای اینکه بتوانند فرزندان کتاب‌خوانی داشته باشند، سعی می‌کنند با خرید کتاب‌های شعر و قصه و نقاشی، خیلی زود و بی‌مهابا کودکانشان را با کتاب آشنا کنند که صدالبته کار پسندیده‌ای است، اما...
نباید فراموش کرد که بیش از دادن یک کتاب به دست بچه‌ها، انتخاب کتابی مناسب که هم جاذبه‌های خواندن را داشته باشد و هم کتابی مناسب برای سن او باشد، اهمیت دارد. باید بدانید که فرزند شما به‌لحاظ روا‌ن‌شناختی در چه مرحله‌ای از رشد به سرمی‌برد وچه نیازها و سلایقی دارد. محسن پُرسا، پژوهشگر حوزه کودک و نوجوان و فعال فرهنگی دراین‌باره توصیه‌هایی دارد که در ادامه بخشی از آن را باهم مرور می‌کنیم.
تکرارهای آهنگین
به‌دلیل سرعت بالای مرحله رشد جسمی و روانی کودک، پدید‌آمدن زمینه‌های تازه برای رشد و اکتشاف در آنان، تسلط به کلمات و زبان مادری، کوتاه‌مدت‌بودن زمان تمرکز و توجه و همچنین ناتوانی تشخیص بین تخیل و واقعیت در این سن، کودک از شنیدن کلام آهنگین که تکرار هم دارد، لذت می‌برد.
کودک در این سن از داستان‌هایی خوشش می‌آید که در یک نشست کوتاه سَرو‌تهش جمع شود. کتاب‌هایی که در آن صحبت از اشیای محیط اطراف او، جانداران و گیاهان آشنا باشد؛ چراکه کودک در مقادیر و جزئیات آن دقیق می‌شود و هر قدر داستان به طبیعت نزدیک‌تر باشند، نکات تازه و بیشتری را کشف می‌کند. سخن‌گفتن حیوانات، گیاهان و اشیا را می‌پذیرد و از عوامل تخیلی دلنشین لذت می‌برد. کودک دوست دارد خودش قهرمان داستان باشد یا قهرمان طوری باشد که یکی‌شدن با او مشکل نباشد.
کوتاه، کوتاه، کوتاه
شش و هفت‌سالگی به دلایلی همچون تقلید و خیال‌بافی و داستان‌پردازی، پیدایش حس استقلال و تظاهر احساس عدالت‌طلبی و تکوین ارزش‌های اخلاقی، پیدایش پرسش‌های گوناگون و حس کنجکاوی شدید نسبت به مسائل محیطی، مطرح‌شدن جنسیت و همچنین لذت‌بردن از طنز و دلایل این‌چنینی موجب می‌شود که کودک به خواندن داستان‌های کوتاه، مجموعه داستان‌ها یا کتاب‌هایی که هرفصل آن مطلب دیگری را دربردارد، اظهار علاقه کند. کودکان در این سن حوصله خواندن داستان‌های طولانی را ندارند. به کتاب‌هایی که در آن حق به حق‌دار نمی‌رسد و قهرمان آن ضعف نشان می‌دهد، به‌شدت معترض می‌شوند. آن‌ها چون قادر به خواندن شده‌اند، به هرمطلب خواندنی روی می‌آورند و سعی دارند اسرار نوشته‌ها را دریابند.
به‌دلیل کنجکاوی و گسترش دایره شناخت کودکان، احتیاج آنان به انواع نوشته‌ها در این سن زیاد می‌شود. به‌سختی درمعرض خواندنی‌های نامطلوب قرار می‌گیرند پس لازم است که خانواده، مدرسه و اجتماع در‌این‌زمینه دقیق و هوشیارانه عمل کنند؛ بنابراین داستان‌ها باید لطف و گرمای محیط خانواده را منعکس کنند، همکاری‌های سازنده گروه، کودکی را بازگو کند و به‌طور غیرمستقیم به کودک دل و جرئت بدهد که دشواری‌های خود را حل کند.
سن صاحب‌نظر‌شدن
هشت و نه‌سالگی کودک به دلایلی نظیر افزایش مدت تمرکز، علاقه‌مندی در زمینه‌های مختلف علم و فن، افزایش حس استقلال‌طلبی و همچنین لذت‌بردن از شنیدن، خواندن و دیدن ماجراهای گوناگون، قدرت خواندن داستان‌های بلند، کتاب‌های تک‌داستانی، ماجراهای گروه‌های مختلف کودکان و کتاب‌هایی درباره سرزمین‌های دیگر را به دست می‌آورد؛ حتی قسمت‌هایی از کتاب‌های علمی و تاریخی نظر او را جلب می‌کند. هنوز افسانه‌ها را دوست دارد؛ ولی به داستان‌های قهرمانی و حماسی بیشتر روی می‌آورد.
کودک در این مرحله به برداشت فردی و انتقادی رسیده و می‌خواهد درباره محتوای کتاب‌ها به گفتگو بپردازد. این، عامل بسیار مثبتی است که بتوان در این سن کودک، خواننده‌ای مستقل و صاحب‌نظر شود.
واقعیت به‌جای تخیل
ده و دوازده‌سالگی به‌دلیل اختلاف سرعت رشد بین دختران و پسران، دور‌شدن از خانواده به‌دلیل حس استقلال‌طلبی در هر دو جنس و تخیل در زمینه‌های علمی و فلسفی، ماجراهای واقعی گذشته به‌ویژه دنیای خودشان ساعت‌ها آن‌ها را سرگرم می‌کند.
در این سن خواندن شرح‌حال‌ها، داستان‌های واقعی طولانی، کتاب‌های ماجرایی و قهرمانی، داستان‌های عشقی و عاطفی به‌تدریج شروع می‌شود. دراین‌دوران به افسانه کمتر توجه می‌شود؛ مگر اینکه نکته‌ای خاص در بر داشته باشد. کودکان در جزئیات خلقی شخصیت‌های دقیق‌تر می‌شوند. در بحث و گفتگو با هیجان و شور بیشتری شرکت می‌کنند و از نظریاتشان درباره کتاب‌ها به دفاع برمی‌خیزند.
بلوغ فکری‌وعاطفی
دوازده و پانزده‌سالگی افکار تند و تصاویر مبالغه‌آمیز از قهرمانان، آن‌ها راجلب می‌کند و از واقعیات دور می‌شوند. در این سن تغییرات جسمی دختران و پسران، غلیان عواطف، بروز سرگردانی‌ها و طغیان‌ها و تقلیدها، گزینش جهان‌بینی مختص به خود، توجه و میل به معاشرت با جنس مخالف سبب می‌شود، کتاب‌های مناسب در این سن، بهترین و مؤثرترین وسیله برای حفظ افکار و عواطف و احساسات سالم نوجوانان و تحرک و شور آنان به تغییر محیط باشد.
کتاب‌ها به‌طور غیرمستقیم بدون آنکه نیرویی را سرکوب کنند، نوجوانان را به‌سمت ماجراهای سازنده می‌کشند و به بالغ‌شدن آنان از نظر فکری، عاطفی و اجتماعی کمک می‌کند تا صفات واقعی بزرگ‌سالان را بشناسند و برضعف‌های خود چیره شوند.
گرایش‌های آنان به مباحث علمی و اجتماعی و نقد کتاب و توجه به سرگرمی‌های شورانگیز و آشنا‌شدن با دنیای واقعی بزرگان به‌وسیله کتاب در این راه کمک‌های مؤثری به‌شمار می‌آید.
امیرمقدم / شهرآرا
