برای جدایی اتاقخواب کودک از والدین چه زمانی و چگونه باید عمل کنیم؟
مسئله جداکردن اتاق کودک از والدینش، از آن دست مباحثی است که حرف و حدیث و اظهارنظرهای کارشناسیشده و نشده بسیاری درباره آن وجود دارد. نکته تاملبرانگیز ماجرا هم اینجاست که با وجود همه تفاوتهایی که در چگونگی آن داریم، تردیدی در چرایی آن نیست.
حتما کودکی خودمان را بهخاطر دارید؛ روزگاری که دستکم چهار پنج بچه قد و نیم قد توی یک اتاق کنار هم میخوابیدند و معنای تنهایی و ترس شبانه را هم به هیچوجه نمیدانستند. روزگاری که نهتنها رسانهها، بلکه والدین هم آنقدر در تعاملاتشان محتاط بودند که تصورات کودکانشان تا سالها همان تصویرسازیهای قصهها بود. اصلا یادتان میآید که تا چندسالی با این تصور که والدینتان شما را از بیمارستان خریدهاند، زندگی
کردهاید!؟
ولی حالا اوضاع تغییر کرده است. تنهایی؛ بخشی از سیر زندگی است. بچهها یکی یا نهایت دو تا شدهاند و والدین بیپروا از شرایطی که در انتظار آسیبهای وارد به یک اجتماع کوچک چون «خانواده» است. دیگر نه نوع انتخاب غذاهایش، نه لباسهایش و نه حتی اسباب بازیهایش، فرصتی برای کودکیکردن آنها نمیگذارد. با این وجود باید بدانید که شما با نسلی روبهررو هستید که در سه چهار سالگی هم بیشتر از نوجوانان سابق میفهمند و به قول معروف «چشم و گوششان باز است.»
چرا باید کودک را جدا خواباند؟
تربیت جنسی کودک: وقتی صحبت از تربیت کودک میشود، هدف پروراندن استعدادهای درونی آدمی است که از دو طریق توجه به بعد جسمی و بعد روانی به سرانجام میرسد و از آنجایی که روح هویت واقعی آدمی را تشکیل میدهد، اهتمام ویژهای هم در توجه به آن است که یکی از حوزههای حساس آن تربیت جنسی است. موضوعی که اسلام هم سفارشهای ویژهای درباره آن دارد. تربیت جنسی کودک به سه دوره مهم زندگی او مرتبط میشود.
پس از تولد و پیش از سن ممیزشدن: سن تمیز به سنی گفته میشود که کودک بتواند بین خوب و بد فرق بگذارد. دستور مهم اسلام در این مرحله این است که زن و شوهر مراقب عمل زناشویی خود باشند. رسولاکرم(ص) در این باره میفرماید: «به خدا سوگند اگر مردی با همسرش آمیزش کند و در اتاق طفل بیداری باشد که آن دو را در آن حال ببیند و سخنانشان و حتی صدای نفس کشیدنشان را بشنود، آن طفل هرگز فرد موفقی نخواهد شد و آلوده به زنا هم خواهد شد».
پس از ممیزشدن و قبل از رسیدن به بلوغ: بیشتر دستورات اسلام درباره تربیت جنسی کودک، ناظر به همین دوره از زندگی اوست که دوران بسیار حساس و سرنوشتسازی در زندگی هر فردی به شمار میآید، از این رو اسلام دستورات خاصی را برای کودک و والدین او معین کرده است.
الف- آموزش آداب شرعی: والدین باید به کودک در این سن آداب معاشرت با جنس مخالف، آداب طهارت و آداب پوشش را یاد بدهند. بهتر است در این زمینه مادر آموزش دختر و پدر آموزش پسر را بر عهده بگیرد. در این سن کودک باید فرق محرم و نامحرم را بداند. شاید به نظرتان خیلی مهم نیاید؛ ولی آیا میدانستید که بوسیدن کودکان در این سن به وسیله یک نامحرم باعث تحریک آنها و بلوغ زودرسشان میشود، چه رسد به اینکه کودکان ما در مهدکودکها با جنس مخالفشان همبازی هستند و بعضا میرقصند.
ب- شناخت حریمها: اسلام در این زمینه تاکید دارد که باید به کودک آموزش داد تا پیش از وارد شدن به استراحتگاه والدینش از آنها اجازه بگیرد. هدف از این دستور، پیشگیری از روبهرو شدن کودک با صحنههای جنسی پدر و مادر و پیامدهای آن است، حتی اگر در حد یک روبوسی باشد. توجه داشته باشید؛ ابراز محبتکردن شما به یکدیگر با این مقوله تفاوت دارد. دراینباره هم در قرآن کریم میخوانیم که کودکانتان که به حد بلوغ نرسیدهاند باید در سه وقت از شما اجازه بخواهند. یک بار پیش از نماز صبح، یکبار در نیم روز هنگامی که لباسهای خود را بیرون میآورید و یک بار هم بعد از نماز عشا که این سه وقت خصوصی
برای شماست.
ج- رعایت اصول پوشش: خیلی از والدین به این مقوله بیش از اندازه بیتفاوت هستند، یعنی به صرف داشتن رابطه فرزند والدینی، پوششی نامناسب در برابر بچهها دارند و توجیهشان هم این است که آنها عادت میکند و این موضوع برای آنها معمولی خواهد شد، درحالیکه شما با این کار دیوار برخی حریمها را برای او فرو میریزید.
برای هر زن و مردی سه نوع پوشش تعریف شده است؛ اول در اجتماع که باید مطابق شرع و عرف بپوشند، دوم در جمع خانواده که نباید نیمهعریان باشند مانند پوشیدن رکابی و سوم پوشش مخصوص خلوت. از این رو پدر و مادر اجازه ندارند در برابر فرزند جنس مخالفشان که در این سن تمیز قرار دارد، هر نوع پوششی داشته باشند.
د- جدا کردن بستر و اتاق خواب: این همان نکتهای است که امروز میخواهیم، مفصل درباره آن صحبت کنیم، پس در این بخش فقط به بیان یکی دو حدیث در این باب بسنده میکنیم. رسولخدا(ص) در این باره فرمودهاند: بستر خواب پسر و پسر، پسر و دختر، دختر و دختر را به هنگام ١٠سالگی از هم جدا کنید. امامصادق(ع) هم فرمودهاند: نباید بستر خواب پسر ١٠ساله با زنان (مادر یا هر زن دیگری) یکی باشد.
ر- پرهیز از هر عامل تحریککنندهای: این موضوع دامنه گستردهای دارد؛ مانند ننشاندن دختربچه روی زانوی فرد بیگانه، خودداری پدر و مادر از معاشقه در حضور کودک، پرهیز افراد بالغ از بوسیدن کودکان جنس مخالف و ممیز، نخوابیدن کودکان در زیر یک رو انداز واحد، دیدن تصاویر و فیلمهای مبتذل، پوشاندن لباسهای تنگ و نیمهعریان، حمامکردن کودکان جنس مخالف با والدین و... . به یاد داشته باشید؛ شاید به نظر شما کودکان ممکن است متوجه برخی رفتارها نشوند؛ ولی کاملا افراد با فهم و درکی هستند.
دوران بلوغ و پس از آن: وظیفه مهم پدر و مادر در این مرحله آمادهکردن تدریجی فرزندان برای ازدواج و تشکیل خانواده است. والدین باید برای تعدیل غریزه جنسی فرزند. پاسخ مناسب به این غریزه دهند آن هم برای غریزهای که در این سن به اوج خود میرسد، مهمترین راهکار یعنی ازدواج را فراموش نکنند و با رفع موانع آن زمینه حفظ سلامت جنسی آنها را فراهم کنند.
جلوگیری از سردی روابط: حضور بیش از اندازه فرزندان در اتاق خصوصی والدین، ممکن است باعث سردی روابط میان پدر و مادر شده و حتی زمینهساز بروز اختلافات و برخوردهای نامناسبی بین آنها شود، از این رو اهمیت دارد که محل خواب کودکان را از سن خاصی از پدر و مادرشان جدا کنیم. این موضوع هم در تعالیم دینی و هم در مباحثی که روانشناسان و مشاوران خانواده دنبال میکنند از اهمیت خاصی برخوردار است، پس برای جداکردن جای خواب فرزندان از خودتان اصلا تعلل نکنید.
چه سنی برای جداکردن بهتر است؟
الگوی امروزی: بیشتر روانشناسان معتقدند: «بهترین زمان برای جدا کردن اتاق خواب کودک بین ۱۲ تا ۱۸ماهگی است؛ زیرا در این سن کودک، هنوز چندان به والدین خود وابسته نشده و مهمتر از آن اینکه ترس از تاریکی هنوز برایش مفهومی ندارد.» این نکته مهمی است و نمیتوان آن را بهسادگی رد کرد؛ ولی با این وجود نباید فراموش کرد که ارتباط عاطفی فرزند با والدین بهویژه مادر جنبه روانی و آموزشی هم برای او دارد، یعنی بخشی از استحکام روابط و پایبندی او به محور خانواده هم در همین سنین شکل میگیرد، پس نباید سعی کرد از جهل کودک برای پیشبرد امور
استفاده کرد.
الگوی دینی: در نظریه بالا از نوعی شیوه تربیتی که متکی به خودآموختگی براساس عادتکردن است، استفاده میشود، درحالیکه در آموزههای دینی، اصل بر آموزش آگاهانه متکی است، از این رو امام رضا(ع) چهار سالگی را سن شناخت حریم جنس مخالف برای کودکان میدانند. یعنی از این سن به بعد است که پیش مراقبتها باید جنبه دستوری و قاعدهمندی به خود بگیرد و کودک هم موظف به رعایت آن شود. فراموش نکنید؛ حساسیت و سختگیری بیش از اندازه و افراطی هم، جواب عکس میدهد.
هیچوقت بیگدار به آب نزنید
جداکردن اتاق خواب کودک از والدین باعث تقویت حس استقلال و اعتمادبهنفس در کودکان و همچنین آغاز روند اجتماعیشدن هر فردی است؛ اما اگر این کار را در سن خیلی کم بهطورمثال زیر شش ماهگی انجام دهید، احساس امنیت پایدار را برای همیشه، حتی در بزرگسالی از او خواهید گرفت، پس بیگدار به آب نزنید. همچنین به یاد داشته باشید که اعمال ممنوعیت، حتی در شرب خمر هم هیچگاه به یکباره و با خشونت انجام نمیشود، پس بهتر است از روش جداکردن مرحله به مرحله استفاده کنید. یعنی در مرحله اول کودک در رختخواب خودش؛ اما با فاصله از خودتان بخوابد. در مرحله بعد رختخوابش را به دورترین نقطه در اتاقتان، سپس به پذیرایی که در حائل هم باز باشد و پس از آن هم به اتاق خودش منتقل کنید تا وابستگی کمکم از بین برود. این فرایند را میتوان در اتاق کودک هم مرحلهبهمرحله پیاده کرد تا کودک توانمندی و جسارت لازم را برای تنها ماندن در اتاقش
پیدا کند.
مرحله به مرحله پیش بروید
اتاق کودک را برای یک خواب آرام آماده کنید. کودکان از تاریکی میترسند، برای شروع بهتر است؛ یک چراغ خواب با نور بسیار ملایم برای اتاقشان انتخاب کنید. سعی کنید؛ چیدمان اتاق بهنحوی باشد که تولید سایه نکند.
وقتشناسی برای خواب را به کودک یاد بدهید و اجازه ندهید که او هر بار با بهانههای مختلف از آن تخطی کند. یعنی وقتی زمان برای او مشخص کردید، «یک کم دیگر» معنا ندارد.
عروسکها و اسباببازهای کودک را که با آنها همزادپنداری هم میکند، در کنارش بخوابانید و قبل از خواب او و عروسکش را ببوسید و به هر دو شببهخیر بگویید تا شرایط خواب برای کودک، مطلوب و دلچسب شود.
هیچگاه کودک را به تنهایی برای خوابیدن به اتاقش نفرستید. این کار میتواند فشار روانی زیادی را به او تحمیل کند. بهتر است؛ ١٠ تا ٣٠ دقیقه قبل از خواب را به او اختصاص دهید. با او در اتاقش گفتگو یا بازی آرامی داشته باشید یا برایش قصه بگویید یا کتاب بخوانید. لازم است؛ هرازگاهی به او تذکر دهید که کمکم وقت تمام میشود و او باید بخوابد.
از شوخیها و بازیهای پرهیجان، تعریف قصههای ترسناک یا هر عملی که به هنگام خواب هیجان کودک را برانگیزد، خودداری کنید.
چنانچه کودک تا صبح چند بار از خواب بیدار میشود و میخواهد به رختخواب شما برگردد، مقاومت کنید. با آرامش او را برای برگشتن دوباره به اتاقش همراهی کنید و تا موقع خوابیدن هم کنارش بمانید. این روند ممکن است تا مدتی ادامه یابد. یادتان باشد به هیچوجه نباید کوتاه بیایید.
چنانچه به هر دلیلی برای مدتی مجبور شدید که کودک را در کنار خود بخوابانید، به جای اینکه او را به اتاق خواب خود بیاورید، شما به اتاق او بروید و در کنار او البته با فاصله بخوابید.
از او بخواهید احساسش یا علت ترسش را بیان کند. سعی کنید با تمام وجود حسش را بپذیرید و با گفتگو او را متقاعد و آرام سازید. میتوانید با بیان خاطرات یا تجربیات مشابه او را برای این کار راهنمایی کنید و زمینه پذیرش را بالا ببرید.
سعی کنید؛ با این موضوع بسیار طبیعی برخورد کنید. استفاده از سیستم تشویقی هم بیفایده نخواهد بود؛ اما حساب شده تا مسئله برای کودک نهادینه شود.
یادتان باشد؛ باید از همین امشب شروع کنید؛ چراکه هر چه سن کودک بیشتر شود، مشکلات شما هم در این باره بیشتر
خواهد شد.
کارشناس: حجتالاسلام احمد امیننیا
استاد دانشگاه و کارشناس امور تربیتی
معصومه متیننژاد / شهرآرا