نقش والدین در هنگام کابوسهای شبانه كودك
خواب در چرخه زندگی اهمیت فراوانی دارد و به ما کمک میکند انرژی ازدسترفته خود را بازسازی کنیم. به وضعیت خواب کودکان باید توجه شود؛ چراکه خواب مناسب و آرام در رشد کودکان و همچنین وضعیت رفتار آنها در طول روز نقش دارد. اختلالات خواب کودکان انواع مختلفی دارد که کابوسها و بهاصطلاح خوابهای وحشتناک، یکی از آنهاست.
فائزه رئیسالمحدثین، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی حوزه تخصصی کودک و نوجوان در اینباره میگوید: در کابوسها، کودک یک خواب ترسناک میبیند و بهدنبال آن حالتهایی از خوابگردی (راهرفتن در خواب)، دندانقروچه و حرفزدن در خواب و... مشاهده میشود. البته بسیار مشاهده شده است که کودک با وحشت از خواب میپرد، گریه میکند، جیغ میزند و به والدین پناه میبرد. معمولا پس از آن بهدلیل ترس زیاد حاضر نیست تنها بخوابد، بهدلیل خواب ناآرام ممکن است در طول روز بیحوصلگی و بهانهگیری داشته باشد، یا با نزدیکشدن به زمان خواب اضطراب به سراغش بیاید و دوست نداشته باشد بخوابد. کابوسها بهخودیخود مسئله خاصی تلقی نمیشوند؛ مگر اینکه زیاد اتفاق بیفتند یا محتوای آنها بهطور مرتب تکرار شود.
ارتباط کابوس با اضطراب کودکان
کابوسها ریشه اضطرابی دارند و محتوای آنها با موضوع نگرانی همخوانی دارد. مثلا کودکی که اضطراب جدایی دارد و از جداشدن از والدینش میترسد، در کابوسهایش میبیند که تنها مانده و والدین او را رها کردهاند؛ گاهی کابوسها تصاویری از اتفاقات ترسناکی هستند که در گذشته تجربه شده و ترس ناشیاز آن به صورت حلنشده باقی مانده است، مثلا کودکی که قبلا هدف آزار جسمی قرار گرفته است، شرایط مشابهی را در خواب تجربه میکند. بهطورکلی ذهن کودک درگیر مسئله نگرانکنندهای است و کودک توان خودش را در برخورد با آن ناکافی میداند. کابوسها در سنین پیش از دبستان (کودکان چهارتاششساله) و همچنین اوایل دوران نوجوانی (یازدهدوازدهسالگی) بیشتر مشاهده میشود. بچههای کوچکتر، بیشتر خواب هیولا میبینند؛ بچههای بزرگتر بیشتر خواب بچهدزدی را گزارش میکنند که با موضوع ترسشان در این سنین همخوانی دارد.
این مسئله در کودکانی که رابطه امن عاطفی با والدین بهدرستی شکل نگرفته است، بیشتر دیده میشود. تحقیقات نشان میدهد اضطراب و افسردگی شدید مادران با این موضوع ارتباط دارد. زمانی که ارتباط والدین دچار تعارضات شدید است و فضای متشنجی بر خانواده حاکم است یا زمانی که کودک با رویداد استرسزایی مواجه میشود (مثل شروع مدرسه)، کابوسها زمینه بروز پیدا میکنند.
رفتار اشتباه والدین
واکنش والدین به کابوسها و ترسهای شبانه اهمیت دارد. گاهی والدین واکنشهای شدید حمایتگرانه عاطفی نشان میدهند و کودک بهسرعت یاد میگیرد که این ترس شبانه میتواند توجهی را برای او بهدنبال بیاورد که شاید در طول روز بهراحتی نمیتواند به آن دست پیدا کند. ابراز ترس کودک با ابراز محبت و عاطفه زیاد ازسوی والدین همراه میشود، عکسالعمل معمول والدین این است که کودک را به اتاق خودشان میبرند و از این طریق ترس او را از تنهاخوابیدن پایدار میکنند. درمقابل، برخی والدین ممکن است عصبانی بشوند و برخوردهای سرزنشگرانهای داشته باشند که اضطراب را تشدید میکند و تمام این برخوردها اشتباه است.
بهمنظور کاهش احتمال وقوع کابوسها و همچنین کاهش ترس ناشی از آن:
بهتر است در مکان خواب کودک نور ملایمی مثل چراغخواب وجود داشته باشد. این موضوع به کاهش نگرانی کودک در زمان بهخوابرفتن وهمچنین کاهش ترسش در زمان ازخوابپریدن کمک میکند؛ چون با تاریکی مطلق مواجه نمیشود؛ اگر از تنهاخوابیدن میترسد، در اوایل خواب هر پنجدهدقیقه مرتب به او سربزنید.، بدون اینکه گریه کند یا جیغ بزند و به او اطمینان بدهید که در طی شب هم به او سر خواهید زد.
داشتن یک عروسک یا شیء دوستداشتنی در تختخواب به کودک کمک میکند خواب آرامتری داشته باشد. زمانیکه ترسیده و از خواب میپرد، اگر میخواهد راجع به خوابش صحبت کند، اجازه بدهید حرف بزند، باحوصله گوش کنید و سعی کنید احساسش را درک کنید.
آرام و البته قاطعانه به کودک اطمینان بدهید که خطری تهدیدش نمیکند و آنچه از آن میترسد، خواب بوده و واقعیت ندارد و قرار نیست اتفاقی بیفتد. مکان خوابش را تغییر ندهید، اجازه بدهید در تخت خودش بماند. به او کمک کنید تا دوباره بخوابد. در کنار اینها اقدامات دیگری هم وجود دارد که باید در طی روز به آن پرداخت، مانند اینکه:
فضای حاکم برخانه باید آرام و پرمحبت باشد.
ارتباط عاطفی والدین با کودک و توجه مثبت مناسب و بجا، اهمیت زیادی دارد. با توجه به محتوای خوابها عامل اضطرابزا را شناسایی کنید. با کودکان درمورد ترسها و نگرانیهایشان صحبت کنید و به رفع آنها اقدام کنید. مشاهده فیلمهای ترسناک و بازیهای هیجانی نامناسب بهویژه نزدیک به زمان خواب را حذف کنید؛ زیرا کابوسها را تشدید میکند. تعریف داستان خواب درقالب نقاشی یا اجرای نمایش با کودک و طراحی پایانی پیروزمندانه و قدرتمندانه برای آن تاثیر بسیار زیادی در کاهش اینگونه خوابها دارد.
روزنامه شهرآرا